اهمیت توجه به پدافند غیرعامل در برنامه ریزی های شهری به ویژه در بافت های فرسوده (بخش دوم)

 

کشور ما جزء نقاط حادثه خیز بوده و پیوسته توسط خطرات و بلایای مختلف، در معرض تهدید قرار دارد. پارامترهایی در تشدید آسیب دیدگی های ناشی از وقوع حوادث طبیعی موثر می باشند که یکی از این عوامل فرسودگی بافت های سکونت می باشند. بسیاری از شهرهای کشور، بافت فرسوده دارند و در زمان وقوع حوادث از آسیب پذیرترین نقاط شهری به شمار می آیند. بافت های فرسوده شهری و سکونتگاه های حاشیه ای و غیر استاندارد در کشورهای در حال توسعه، بنا به دلایلی از قبیل عدم رعایت معیارهای فنی و مهندسی در ساخت بنا، شبکه ارتباطی ناکارآمد، عدم وجود تاسیسات و تجهیزات شهری، بیش تر از سایر بافت های شهری در معرض خطر زلزله قرار دارند. از این رو ضرورت توجه خاص به این حوزه در بافت های فرسوده از اهمیت بالایی برخوردار است و کاهش آسیب پذیری شهر در برابر زلزله، یکی از اهداف اصلی برنامه ریزی کالبدی و برنامه ریزی شهری محسوب می گردد.

بخشی از سیاست های کلی ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری در خصوص پدافند غیرعامل مرتبط با حوزه شهرسازی و معماری

1.        رعایت اصول و ضوابط پدافند غیرعامل از قبیل انتخاب عرصه ایمن، پراکنده سازی یا تجمیع حسب مورد، حساسیت زدایی، اختفاء، استتار، فریب دشمن و ایمن سازی نسبت به مراکز جمعیتی و حائز اهمیت بویژه در طرح­های آمایش سرزمینی و طرح های توسعه آینده کشور.

2.        طبقه بندی مراکز، اماکن و تاسیسات حائز اهمیت به حیاتی، حساس و مهم و روزآمدکردن آن در صورت لزوم.

3.        تهیه و اجرای طرح های پدافند غیرعامل (با رعایت اصل هزینه – فایده) در مورد مراکز، اماکن و تاسیسات حائز اهمیت (نظامی و غیرنظامی) موجود و در دست اجراء بر اساس اولویت بندی و امکانات حداکثر تا پایان برنامه ششم و تامین اعتبار مورد نیاز.

4.        دو یا چندمنظوره کردن مستحدثات، تاسیسات و شبکه های ارتباطی و مواصلاتی در جهت بهره گیری پدافندی از طرح های عمرانی و بویژه در مناطق مرزی و حساس کشور.

5.        پیش­بینی  سازوکار لازم برای تهیه طرح­های مشترک ایمن سازی و ایجاد هماهنگی در سایر طرح­ها و برنامه ­ها و مدیریت نهادهای مسئول، در دو حوزه پدافند غیرعامل و حوادث غیرمترقبه در جهت هم­افزایی و کاهش هزینه­ ها.

تدابیر پدافند غیرعامل در معماری و شهرسازی می تواند علاوه بر کاهش خسارات تهدیدات انسان ساز، جهت کاهش خطرپذیری در برابر انواع خطرات طبیعی نیز مفید واقع شود. تلفیق طراحی پدافند غیرعامل، برای مقابله با خطرات طبیعی مانند زلزله علاوه بر تهدیدات انسان ساز، در زمان صلح و جنگ، باعث " پایداری" طرح دفاعی می گردد.

تعیین مقیاس بهینه استقرار جمعیت و فعالیت در فضا

·       رشد و توسعه منطقی جمعیت در شهرهای بزرگ،

·       رشد و توسعه منطقی فعالیت­های صنعتی،

·       توزیع و تعادل در پراکندگی مراکز جمعیتی،

·       توزیع و تعادل در پراکندگی فعالیت­های صنعتی، آموزشی و...،

·       ایجاد مطلوب­ترین میزان جمعیت و یا فعالیت مستقر در یک موقعیت،

·       تنظیم برنامه­های مفصل و انجام اقدامات جزء به جزء در مناطق و محلات شهری،

·       تغییر نقاط ثقل شهری و ایجاد تعادل میان مراکز جمعیتی.

پراکندگی در توزیع عملکردها متناسب با تهدیدات و جغرافیا

·       توزیع عملکردهای حیاتی و حساس در گستره جغرافیایی کشور،

·       جداسازی عملکردها متناسب با تهدیدات و جغرافیا،

·       اجتناب از تجمیع عملکردهای حیاتی و حساس در کنار یکدیگر.

انتخاب مقیاس بهینه از پراکندگی و توجیه اقتصادی پروژه

·       ایجاد فاصله مناسب بین اجزای یک مجموعه به نحوی که چنانچه یک جزء آن مورد تهدید قرار گرفت، جزء دیگر آن آسیب نبیند و یا با حداقل آسیب روبرو شود،

·       بهینه­ترین پراکندگی فعالیت­ها و مطلوب­ترین توزیع ممکن فعالیت­ها،

·  توجیه اقتصادی داشتن هزینه ناشی از پراکندگی پروژه، با توجه به کاهش خسارات در زمان بحران.

 

      کوچک­سازی و ارزان­سازی و ابتکار در پدافند غیرعامل

·       اجتناب از ایجاد و یا توسعه مراکز حیاتی و حساس بزرگ،

·       اقتصادی بودن با توجه به حداقل آسیب­پذیری در زمان بحران،

موازی‌سازی سامانه­های پشتیبانی وابسته

·          ایجاد وابستگی به پشتیبانی از یک نقطه به چند نقطه،

·          ایجاد دسترسی پشتیبانی از یک مسیر به چند مسیر،

·          برقراری امکان تأمین مواد، لوازم و تجهیزات پشتیبانی مورد نیاز از چند منبع به صورت موازی.

      تولید سازه­های دو منظوره (موانع)

·       ایجاد سازه­هایی که علاوه بر کارکرد در زمان بحران، در شرایط عادی نیز جهت فعالیت­های زمان صلح استفاده می­شوند. (پدافند غیرعامل در آیینه قوانین و مقررات، 1389)

آثار اقتصادی اجتماعی مرتبط با عدم استمرار تولید و ارائه خدمت در زیرساخت­ها

عدم حضور فعال نیروهای انسانی صنایع و تأسیسات حیاتی کشور به دلیل ترس از حملات دشمن به شهرها و مراکز حیاتی، کاهش مواد اولیه ورودی به صنایع و اختلال در روند تولید به دنبال تهاجم دشمن مانع استمرار تولید و ارائه خدمت در مراکز فوق‌الذکر می­گردد. نمونه­هایی از آثار اجتماعی و اقتصادی ناشی از عدم استمرار تولید و ارائه خدمات در زیرساخت­ها شامل موارد زیر هستند:

-       قطع برق در تأسیسات و شهرهای کشور،

-       قطع آب،

-       قطع سوخت­رسانی (گاز و نفت و بنزین و گازوئیل)،

-       از کار افتادن سامانه­های پدافند هوایی، زمین به زمین و ساحل به دریا و...،

-       از کار افتادن مراکز تصمیم­گیر نظامی و سیاسی کشور،

-       قطع ارتباطات مخابراتی،

-       قطع اطلاع­رسانی صدا و سیما و مطبوعات به مردم و گسترش شدید شایعات،

-       قطع کنترل­های راداری و تهاجم آسان­تر دشمن به مناطق مختلف کشور،

-       قطع فعالیت­های اقتصادی در بانک‌ها و بازار سرمایه،

-       از کار افتادن فرودگاه­ها و دیگر سامانه­های حمل و نقل درون و برون شهری و بین‌المللی مانند فرودگاه­ها، راه‌آهن، مترو و کشتی­رانی،

-       کاهش خدمت­رسانی مراکز بهداشتی درمانی مانند بیمارستان­ها، اورژانس­ها و سازمان انتقال خون،

-       کمبود شدید دارو و تجهیزات پزشکی،

-       شیوع و گسترش بیماری­های واگیر و ضعف در کنترل بیماری­های غیرواگیر به دلیل ضعف عملکرد مراکز درمانی و دارویی دولتی و خصوصی،

-       کمبود مواد غذایی و افزایش پدیده­های احتکار و گران­فروشی و در انتها قحطی مواد غذایی.

  دستورالعمل اجرایی پدافند غیرعامل تهران

دستورالعمل پدافند غیرعامل وی‍ژه تهران به دلیل ویژگی­های خاص خود، در کارگروه پدافند غیرعامل مصوب گردید که خلاصه آن به شرح ذیل می‌باشد:

هدف؛

انجام پدافند غیرعامل و ایجاد و فعال­سازی ساختار پدافند غیرعامل در تهران و نهادینه­سازی به منظور افزایش ایمنی و پایداری و کاهش آسیب­پذیری با به کارگیری ظرفیت­های موجود در تهران در برابر تهدیدات و اقدامات نظامی دشمن،

منظور؛

·       تقلیل و کاهش آسیب­پذیری و صدمات بر نیروی انسانی، تجهیزات، تأسیسات حساس و مهم در حوزه­های مختلف تهران،

·       حفظ و محافظت از سرمایه­های ملی در برابر تهدیدات نظامی،

·       افزایش آستانه مقاومت مردمی در برابر تهدیدات و اقدامات نظامی دشمن،

·       تسهیل اداره امور مردم به صورت خوداتکا در شرایط تهاجم خارجی به کشور.

اجرا؛

به منظور تأمین هدف فوق در اجرای آیین­نامه اجرایی بند 11 ماده 121 قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی فرهنگی کشور در خصوص تصویب طرح­های پدافند غیرعامل تهران، به شورای هماهنگی پدافند غیرعامل تهران زیر نظر وزیر کشور واگذار می­گردد.

مأموریت پدافند غیرعامل تهران

فرمانده پدافند غیرعامل تهران، مأموریت دارد به منظور کاهش آسیب­پذیری­ها، افزایش بازدارندگی، ارتقا آستانه تحمل مردم و مشارکت آنان در اداره امور و تداوم چرخه اساسی و تأمین نیازمندی­های ضروری و کمک به مدیریت بحران امنیت، پایداری و ایمنی در شرایط لازم از جمله تهاجم را در دستگاه‌های اجرایی بخش کشوری در منطقه شهر تهران از طریق اقدامات زیر برقرار و اجرا نماید.

1-     سازماندهی و ایجاد ساز و کار مناسب برای پدافند غیرعامل تهران،

2-     اجرای طرح­ها و برنامه­ها و سیاست­های مصوب شورای سیاست­گذاری پدافند غیرعامل تهران،

3-   فرهنگ­سازی، ارتقاء فرهنگ عمومی مردم برای پیشگیری و مقابله با تهدیدات و اقدامات نظامی دشمن،

4-     کاهش آسیب­پذیری­های شهر تهران در کلیه مراکز و تأسیسات دستگاه­های اجرایی در حوزه اداره امور مردم در شرایط اضطراری،

5-     پیش­بینی و اجرای چگونگی تداوم چرخه خدمات اساسی دستگاه­ها در شرایط تهاجم برای کوتاه‌مدت، میان­مدت و بلندمدت،

6-     تهیه و تدوین الگوی مدیریت بحران ناشی از تهاجم و اجرای آن در تهران،

7-     تأمین نیازمندی­های ضروری مردم، (نیاز به غذا، آب و برق اضطراری، بهداشت، درمان و سلامت، امنیت، ارتباطات اضطراری برای شرایط تهاجم)،

8-     تهیه و اجرای طرح­های مقابله با عملیات­های روانی دشمن و ایجاد آرامش روحی و امنیت روانی برای مردم تهران،

9-   ارتقاء آمادگی دستگاه­های اجرایی در حوزه پدافند غیرعامل با برگزاری آموزش­های عمومی و تخصصی تمرین و رزمایش­های عمومی و تخصصی برای مقابله با حوادث ناشی از تهاجم،

10-  استفاده از ظرفیت­ها و قابلیت­های بسیج مردمی برای اداره مردم و دستگاه­ها در شرایط تهاجم،

11-  سازماندهی مناسب دستگاه­های اجرایی و مدیریت صحنه عملیات امداد و نجات مردم و یاری در شرایط تهاجم. (پدافند غیرعامل در آیینه قوانین و مقررات، 1389)

وظایف پدافند غیرعامل تهران

1- شناسایی و طبقه­بندی زیرساخت­ها، مراکز و تأسیسات در سطح تهران،

2-تهیه برآورد تهدید تهران (تهدیدات خارجی، تهدیدات امنیتی و...) با هماهنگی با سایر سازمان‌های مسئول،

3- تهیه لیست آسیب­پذیری­های تهران در برابر تهدید و طبقه­بندی آنها،

4- اولویت­بندی مراکز حساس و مهم تهران،

5- طرح ریزی، برنامه‌ریزی، اجرا و نظارت به چگونگی اجرای طرح‌های پدافند غیرعامل تهران،

6- بررسی و تایید طرح‌های پدافند غیرعامل پروژه‌های حساس و مهم تهران براساس تقدم تعیین شده،

7- برآورد اعتبار مورد نیاز طرح‌های پدافند غیرعامل تهران و ارایه برای تصویب در مراجع ذیربط،

8- پیگیری تأمین و تخصیص اعتبارات پدافند غیرعامل تهران و سایر پشتیبانی‌های مورد نیاز از طریق مراجع ذیربط،

9- هماهنگی با سازمان پدافند غیرعامل کشور در اجرا و نظارت بر طرح‌های تهران،

10- برقراری حفاظت و امنیت طرح‌های پدافند غیرعامل تهران،

11- اجرای سیاست‌ها و راهبردهای سازمان پدافند غیرعامل در تهران،

12- ارائه گزارش عملکرد مربوط به طرح‌های پدافند غیرعامل به سازمان پدافند غیرعامل کشور،

13- تشکیل جلسات پدافند غیرعامل تهران و پیگیری مصوبات،

14- پایش آمادگی‌های دفاعی تهران، آموزش، تمرین و رزمایش دوره‌ای،

15-  استفاده از ظرفیت‌ها و قابلیت‌های بسیج برای مدیریت و کنترل بحران ناشی از تهاجم،

16- سازماندهی مناسب دستگاه‌ها و مدیریت صحنه عملیات امداد و نجات و مردم یاری بحران ناشی از تهاجم،

17-   تأمین ارتباطات ضروری برای تهران با تقدم برقراری ارتباط بین مدیریت تهران و مردم و مراکز حیاتی، حساس و مهم،

18- اطلاع­رسانی و ایجاد آرامش روانی و روحی برای مردم و مقابله با عملیات روانی دشمن و ایمن‌سازی زیرساخت­های آن،

19-   کمک و پشتیبانی از اجرای طرح­های پدافند غیرعامل ملی در صورت نیاز. (پدافند غیرعامل در آیینه قوانین و مقررات، 1389)

 بدین ترتیب با استفاده از اصول پدافند غیرعامل در برنامه های جامع مدیریت بحران، می توان با بکارگیری اقدامات موثر همراه با طرح های کاربردی و کم هزینه و چند منظوره در مرحله آمادگی قبل از بحران، به میزان زیادی از شدت و گستردگی خسارات و تلفات ناشی از خطرات کاست.