انواع طرح های برنامه ریزی شهری و منطقه ای در ایران

با گذشت حدود یک و نیم قرن از آغاز انقلاب صنعتی، چوامع مختلف ناگذیرند برای پیشبرد هدف های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، فعالیت های خود را بر پایه برنامه های علمی استوار سازند.

در ایران رشد شتابان شهرنشینی در سه دهه گذشته با توان تجهیز فضاهای شهری و گسترش زیرساخت ها متناسب نبود و مشاغل مولد مورد نیاز را ایجاد نکرد. از آنجا که توزیع فضایی شهرها و جمعیت کنترل شده در چهارچوب یک برنامه جامع که مبتنی بر هماهنگی های بخشی و ناحیه ای باشد، صورت نگرفته است، مشکلات ناشی از رشد شتابان جمعیت شهرنشین ابعاد پیچیده ای یافته است. در نتیجه، مشکلاتی نظیر گرانی مسکن، بیکاری و اسکان غیر رسمی به شدیدترین شکل ممکن در سیمای جامعه شهری کشور ظاهر شده است که رفع آن ها مستلزم تلاش همه جانبه و برنامه ریزی شده است.[1]در ادامه شرح خلاصه ای از انواع طرح های برنامه ریزی شهری و منطقه ای در ایران آمده است.

طرح جامع سرزمین:

این طرح بر اساس بند 1 ماده 1 قانون تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و شهرسازی و تعیین وظایف آن-مصوب1353-چنین تعریف شده است:

طرح جامع سرزمین، طرحی است که شامل استفاده از سرزمین در قالب هدفها و خط مشی های ملی و اقتصادی از طریق بررسی امکانات و منابع و مراکز جمعیت شهری و روستائی کشور و حدود و توسعه و گسترش شهرها و شهرکها فعلی و آینده و قطبهای صنعتی و کشاورزی و مراکز جهانگردی –خدماتی بوده و در اجرای برنامه های عمرانی بخشهای عمومی و خصوصی ایجاد نظم و هماهنگی میکند.

طرح کالبدی ملی  و منطقه ای:

طرحهای  کالبدی ملی  و منطقه ای با هدف مکانیابی برای گسترش آینده شهرهای موجود و ایجاد شهرها و شهرکهای جدید ، پیشنهاد شبکه شهری آینده کشور یعنی اندازه شهرها، چگونگی استقرار آنهادر پهنه کشور و سلسله مراتب میان شهرها به منظور تسهیل و مدیریت سرزمین و امر خدمات رسانی به مردم و پیشنهاد چهارچوب مقررات ساخت و ساز در کاربریهای مجاز زمینهای سراسر کشور تهیه می شود.

طرح توسعه و عمران (جامع) ناحیه ای:

این طرح در اجرای وظایف محول شده در قانون تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و شهرسازی و تعیین وظایف آن –مصوب 1353و تصویب نامه شماره 70971/ت407 ه ، مورخ 5/11/1373 هیات وزیران ، به منظور تدوین سیاستها و ارائه راهبردها در زمینه هدایت و کنترل توسعه  و استقرار مطلوب مراکز فعالیت ، مناطق حفاظتی و همچنین توزیع متناسب خدمات برای ساکنان شهرها و روستاها در یک یا چند شهرستان که از نظر ویژگیهای طبیعی و جغرافیائی همگن بوده و از نظر اقتصادی و اجتماعی و کالبدی دارای ارتباطات فعال متقابل باشند ، تهیه می شود.

طرح مجموعه شهری:

این طرح بر اساس مصوبه شماره 9860/ت15311/ه ، مورخ 13/8/1374 هیات وزیران برای شهرهای بزرگ و شهرهای اطراف آنها تهیه می شود. مجموعه شهری شامل کلان شهری است که از یک شهر مادر چندین شهر اقماری تشکیل می گردد. این مجموعه به محدوده های کوچکتری متشکل از حریم های شهرداری های داخل مجموعه تقسیم می شود، حتی الامکان بطوری که هیچ نقطه ای از سطح این مجموعه خارج از حوزه نظارت و حریم شهرداریها واقع نگردد. در طرح ریزی مجموعه شهری ، کارائی اراضی مطابق قوانین استقرار خدمات به نحوی تعیین می شود که حتی الامکان محل خدمات مورد نیاز مجموعه ها به صورت غیرمتمرکز در شهرهای اطراف داخل این مجموعه تعیین و توزیع می گردد.

طرح سازماندهی فضا و سکونتگاههای روستائی:

طرح سازماندهی فضا و سکونتگاههای روستائی ، طرحی است که به منظور توسعه هماهنگ و موزون فعالیتهای کشاورزی ، صنعتی و خدماتی از طریق توزیع مناسب جمعیت و استقرار بهینه خدمات در محیط های روستائی و حمایت از اجرای آن تهیه می شود. محدوده هریک ازاین طرحها در طرحهای ناحیه ای همان نقاط تعیین می شود.

طرح جامع شهر:

طرح بلندمدتی(10 ساله) است که در آن نحوه استفاده از اراضی شهری و منطقه بندی در حوزه های مسکونی ، آموزشی ، صنعتی ، بهداشتی ، اداری و کشاورزی تعیین می گردد. به همراه این کاربریها و منطقه بندی ها،  خطوط کلی ارتباطی ، ترمینالها و فرودگاهها و محلات نوسازی و بهسازی و اولویتهای مربوط به آنها نیز با تصویب ضوابط و مقررات مربوط به حفظ بناها و مناظر شهری تهیه و تنظیم
می گردد.

طرح تفصیلی شهر:

طرحی است که براساس معیارها و ضوابط کلی طرح جامع شهر ، نحوه استفاده از اراضی شهری در سطح محلات با موقعیت و مساحت دقیق زمین ، میزان تراکم جمعیت و تراکم ساختمانی در واحدهای شهری و اولویتهای مربوط به مناطق نوسازی ، توسعه و حل مشکلات شهری و موقعیت کلیه عوامل مختلف شهری در آن تعیین می شود و نقشه ها و مشخصات مربوط براساس مدارک ثبتی تهیه و تنظیم
می گردد.

طرح هادی شهر :

این طرح طبق تعریف مندرج در بند 4 ماده 1 قانون تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و شهرسازی و تعیین وظایف آن مصوب سال 1353 عبارت از طرحی است که در آن جهت گسترس آتی شهر و نحوه استفاده از زمینهای شهری برای عملکردهای مختلف به منظور حل مشکلات حاد و فوری شهر و ارائه راه حل های کوتاه مدت و مناسب برای شهرهایی که دارای طرح جامع نمی باشند ،  تهیه می شود.

طرح بهسازی و نوسازی و بازسازی و مرمت بافتها:

طرح بهسازی و نوسازی و بازسازی و مرمت بافتها، طرحهائی هستند که برای  بهسازی و نوسازی و بازسازی محلات شهر اعم از قدیم ، جدید و یا مساله دار به عنوان طرح تفصیلی بخشی از بافت موجود شهر تهیه می شوند.

طرح آماده سازی توسعه های جدید در شهرها:

این طرحها شامل مجموعه عملیات لازم برای مهیانمودن زمین جهت احداث مسکن و تاسیسات لازم مربوط ، مطابق قانون زمین  شهرو آئین نامه های اجرائی آن است و به عنوان طرح تفصیلی توسعه های جدید شهری تهیه  می گردد.

طرح هادی روستا:

عبارت از طرحهائی است برای بخشهایی از کشور که به علت وجود عوامل طبیعی یا ساخته شده و یا برنامه های جدید توسعه و عمران و تاثیراتی که در منطقه حوزه نفوذ خود خواهند گذاشت واجد شرایط خاصی بوده و نیاز به تهیه طرح برای توسعه هماهنگ  در محدوده حوزه نفوذ عوامل مذکور دارند، تهیه می شوند.

عنوان و محدوده این طرحها همزمان با تصویب ضرورت تهیه طرح، حسب مورد به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران می رسد.

طرح شهرهای جدید:

عبارتست از طرحهائی که برای ایجاد شهرهای جدید طبق تعریف ماده 1 تصویب نامه شماره 2340/ت276 ه ، مورخ 1371/06/25 در قالب طرحهای کالبدی ملی و منطقه ای و جامع و ناحیه ای ضرورت و مکان ایجاد آنها با سقف جمعیتی و نوع فعالیت معین به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران خواهد رسید و متعاقب آن و مانند سایر شهرها برای آنها طرح جامع و تفصیلی تهیه می شود.

طرح شهرکهای مسکونی:

شهرک به محلی اطلاق می گردد که در خارج از محدوده قانونی و حریم شهر با حداقل 500 قطعه زمین برای احداث واحدهای مسکونی بصورت مستقل یا آپارتمانی قابل تملک به اضافه ساختمانها و تاسیسات مورد نیاز عمومی و اجتماعی بصورت مجتمع و برای تامین نیازهای ساکنین آن ایجاد می گردد.

طرح سایر شهرکها:

طرح سایر شهرکها، طرحهائی هستند که برای ایجاد شهرک غیرمسکونی با عملکرد خاص نظیر صنعتی، توریستی، تفریحی و... طبق مقررات و قوانین مربوط به آنها تهیه می شوند.

[1]. http://www.pourmoosavi.ir/index.php/booklets/65-2012-01-01-07-51-57